ျမန္မာ့သမိုင္းတြင္ ပုဂံ၊ ပင္းယ၊ အင္းဝ၊ ေညာင္ရမ္း၊ အမရပူရ၊ ကုန္း ေဘာင္၊ ရတနာပံုစသည့္ျဖင့္ မင္း အဆက္ဆက္အုပ္စိုးခဲ့သည့္ ေခတ္ မ်ားရွိေလသည္။ အင္းဝေခတ္သည္ လည္း ပထမ၊ ဒုတိယ၊ တတိယ၊ စတုတၱဟူ၍ရွိၿပီး သကၠရာဇ္ ၇၂၆ ခု မွ ၁၁၉၉ ခုတိုင္ခဲ့ေလသည္။ ထိုကာ လမ်ားတြင္ ဘုရား၊ ပုထိုးေစတီမ်ား၊ စာဆိုရဟန္း၊ ရွင္လူမ်ားလည္းေပၚထြန္းခဲ့ေၾကာင္း သမိုင္းမွတ္တမ္းမ်ား အရ သိရေလသည္။ ထိုဘုရားပုထိုး ေစတီမ်ား အထဲတြင္လည္း အင္းဝ ၿမိဳ႕ေဟာင္း ဆင္က်ံဳးရပ္ရွိ မဟာေလာ က သရဖူျမတ္စြာဘုရားလည္း တစ္ ဆူအပါအဝင္ ျဖစ္ေလသည္။
အဓိ႒ာန္ျပည့္ မဟာေလာက သရဖူျမတ္စြာဘုရားႀကီးကို ဒုတိယ အင္းဝေခတ္၊ ေညာင္းရမ္းမင္းဆက္ ျဖစ္ေသာ ဆင္ျဖဴရွင္ တနဂၤေႏြမင္းက ၁ဝ၉၂ ခုႏွစ္တြင္ စတင္တည္ထား ေလသည္။ ဘုရားမၿပီးခင္ တနဂၤေႏြ မင္း နတ္ရြာစံသျဖင့္ သားေတာ္ မဟာအဓိပတိ (ၾကာသပေတးမင္း)ကအၿပီး တည္ထားေတာ္မူသည္။ အင္းဝၿမိဳ႕စည္တိုပံု ၿမိဳ႕႐ိုး၏အေနာက္ ဘက္ ဆင္က်ံဳးခံတပ္အေရွ႕ဘက္အနီး တြင္တည္ရွိသည္။ ေစတီေတာ္၏ ဥာဏ္ေတာ္အျမင့္မွာ ၁၆၂ ေပရွိၿပီး ထီးေတာ္မွာအျမင့္ ၄၂ ေပရွိေလ သည္။ ဘံု ၁၁ ဆင့္၊ အခ်င္းထိပ္ဝ ၁၅ ေပက်ယ္သည္။ ေစတီေတာ္ႀကီး သည္ ၁ဝ၉၈ ခုႏွစ္တြင္ ေလနီၾကမ္း တိုက္ခတ္မႈေၾကာင့္ ၿပိဳက်ပ်က္စီးခဲ့ သည္။ ၁၁၄ဝ ျပည့္ႏွစ္တြင္ စဥ့္ကူး မင္းက ၿပီးစီးေအာင္ျပန္လည္ျပဳျပင္ခဲ့ေသာ္လည္း ၁၂ဝဝ ျပည့္ႏွစ္တြင္ ငလ်င္လႈပ္ခတ္မႈေၾကာင့္ ဒုတိယ အႀကိမ္ ၿပိဳက်ပ်က္စီးခဲ့ရျပန္သည္။ ထို႔ျပင္ အေလးခ်ိန္ ၄၉ဝ.၃၆ တန္ ခန္႔ရွိ စက်င္ေက်ာက္သားျဖင့္ တု ဆစ္ထားသည့္ ေလာကသရဖူ႐ုပ္ပြား ေတာ္ႀကီးတစ္ဆူကိုလည္း ဖူးေတြ႕ ႏိုင္ေပေသးသည္။ ႐ုပ္ပြားဆင္းတု ေတာ္ႀကီးအား တစ္လံုးတည္းေသာ စက်င္ေက်ာက္သားျဖင့္ ထုဆစ္ပူ ေဇာ္ခဲ့ျခင္းျဖစ္ၿပီး Óဏ္ေတာ္အျမင့္ ၁၈ ေတာင္ ၁ မိုက္၊ တင္ပၸလင္ေခြ ေတာ္ ၁၂ ေတာင္ ၁ မိုက္ျဖစ္ေၾကာင္း သိရသည္။
သဘာဝေဘးဒဏ္၊ ငလ်င္ဒဏ္ ခံခဲ့ရေသာ ေစတီေတာ္ႀကီးအား ၁၃၄၂ ခုႏွစ္တြင္ ဒီပါေအးျမဆရာ ေတာ္ ဦးနႏၵာသီရိက ဦးေဆာင္၍ စတင္ျပဳျပင္ခဲ့သည္။ ၂ဝဝ၃ ခုႏွစ္ ဧၿပီလ ၂၈ ရက္တြင္ ေလျပင္းတိုက္ ခတ္မႈေၾကာင့္ ထီးေတာ္ႀကီး၏ ပိႏၷဲ တိုင္ေကြးၫြတ္သြားခဲ့ရသည္။ ၂ဝဝ၇ ခုႏွစ္၊ ဇူလိုင္လတြင္ ပဲခူးၿမိဳ႕မွ ဆရာ ေတာ္ ဦးသုေျႏၵရႏွင့္ တပည့္ ဒါယ ကာ၊ ဒါယိကာမမ်ားမွ ထီးေတာ္တင္ လွဴဒါန္းပူေဇာ္ခဲ့ၾကသည္။ ၁၃၇၃ ခုႏွစ္ ဝါေခါင္လျပည့္ေန႔တြင္ ကာ ကြယ္ေရးဝန္ႀကီးဌာန၊ အလယ္ပိုင္း တိုင္းစစ္ဌာနႏွင့္ အလွဴရွင္ခုႏွစ္ရက္ သားသမီးမ်ားက စိန္ဖူးေတာ္အသစ္ ႏွင့္ ထီးေတာ္အား ထပ္မံတင္လွဴ ပူ ေဇာ္ခဲ့ျပန္သည္။ ၁၃၄၇ ခုႏွစ္ သီ တင္းကြၽတ္လျပည့္ေက်ာ္ ၁၂ ရက္ ေန႔တြင္ လႈပ္ခတ္ေသာ ေျမငလ်င္ ဒဏ္ေၾကာင့္ ၾကာေမွာက္၊ ၾကာလန္မွ ရြဲလံုးမ်ား ျပဳတ္က်ၿပီး ပတ္လည္အက္ ေၾကာင္းျဖစ္ကာ ထီးေတာ္ႀကီးတြင္ တပ္ဆင္ပူေဇာ္ထားသည့္ အစိတ္ အပိုင္းမ်ား ပ်က္စီးခဲ့ရၿပီး ထီးေတာ္ ႀကီး အဂၤါေထာင့္သို႔ ေစာင္းသြားခဲ့ရ ပါသည္။
၂ဝ၁၅ ခုႏွစ္တြင္ ထီးေတာ္ႏွင့္ ပ်က္စီးမႈမ်ားအား ေက်ာက္စိမ္းဘု ရားဒါယကာ ေအးေအးခိုင္ေက်ာက္ မ်က္ကုမၸဏီမွ မတည္ၿပီး အမ်ားျပည္ သူမွ ဝိုင္းဝန္းလွဴဒါန္းမႈျဖင့္ ျပန္လည္ ျပဳျပင္ခဲ့ရာ ၂ဝ၁၇ ခုႏွစ္တြင္ ေအာင္ ျမင္စြာၿပီးစီးခဲ့ၿပီး ယေန႔ဖူးေမွ်ာ္ရသည့္ အေနအထားသို႔ ျပန္လည္ေရာက္ရွိ ခဲ့ပါသည္။ ေလာကသရဖူျမတ္စြာ ဘုရားႀကီးပြဲေတာ္အား ႏွစ္စဥ္ တန္ ေဆာင္မုန္းလတြင္ က်င္းပေၾကာင္း သိရသည္။ အင္းဝၿမိဳ႕မွ ေရွးေဟာင္း ေစတီေတာ္ႏွင့္ ဆင္းတုေတာ္ျမတ္ရွိ သည့္ ေလာကသရဖူဘုရားအား ဆင္ က်ံဳးခံတပ္ (သို႔မဟုတ္) အင္းဝၿမိဳ႕ ေဟာင္းတို႔အား လည္ပတ္ၿပီး ဝင္ ေရာက္ ဖူးေမွ်ာ္ၾကည္ညိဳႏိုင္ၾကပါေစ ရန္ ေရးသားတင္ျပလိုက္ရပါသည္။
ႏုိင္ထြန္း(TGI)