၁၉၂၀ ျပည့္ႏွစ္မွ ၁၉၄ဝ ျပည့္ႏွစ္အထိ ၂၁ ႏွစ္ၾကာကာလသည္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္အေရွ႕တိုင္းပညာ ဌာန၏ လက္ေအာက္၌ ဆရာႀကီး ဦးေဖေမာင္တင္၏ ႀကီးၾကပ္မႈျဖင့္ ျမန္မာစာဘာသာရပ္ကို သင္ၾကားပို႔ ခ်ေပးေသာ ကာလျဖစ္သည္။ (ဆရာႀကီး ဦးေဖေမာင္တင္ အဂၤလန္သို႔ ပညာေတာ္သင္သြားေနေသာ ၁၉၂ဝ ခုႏွစ္မွ ၁၉၂၄ခုႏွစ္အထိ ၄ႏွစ္ကာလတြင္ ပါေမာကၡဆရာႀကီးကာဆင္ (Professor A Cassim) က အေရွ႕ တိုင္းပညာဌာနမွဴးအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။
ဆရာႀကီး ဦးေဖေမာင္တင္သည္ ျမန္မာႏိုင္ငံသုေတသနအသင္း၏ အကူအညီျဖင့္ ေရွးျမန္မာစာေပ မ်ားကို တည္းျဖတ္ထုတ္ေဝၿပီးေနာက္ ျမန္မာစာအတန္း အသီးသီးတြင္ ျပ႒ာန္းသည္။ ဥပစာတန္းတြင္ စိတ္ႀကိဳက္ျမန္မာစာ ဘာသာရပ္ကို သင္ၾကားျခင္း၊ ျမန္မာစာဂုဏ္ထူး တန္း၊ မဟာဝိဇၨာတန္းကို ဖြင့္လွစ္ျခင္း ျဖင့္ ျမန္မာစာကို တကၠသိုလ္ဘာသာ ရပ္တစ္ခုအျဖစ္သင္ၾကားႏိုင္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္သည္။ ဆရာႀကီးသည္ ျမန္မာစာေပ ေလ့လာသင္ၾကားေရးအတြက္ အခိုင္ အမာ အုတ္ျမစ္ခ်ၿပီးေနာက္ ျမန္မာ ဘာသာစကား ေလ့လာသင္ၾကားေရးအတြက္ ဆက္လက္ ေဆာင္ရြက္ သည္။ ေရွးေခတ္ ျမန္မာဘာသာ စကားႏွင့္တကြ ပ်ဴ၊ မြန္ ဘာသာ စကားမ်ားကို ေလ့လာႏိုင္ရန္အတြက္ ၁၉၂၈ခုႏွစ္တြင္ ပထမဦးစြာ ပုဂံေခတ္ ျမန္မာေက်ာက္စာမ်ားကို ေရြးခ်ယ္၍ ပုဂံေခတ္ စာလံုးေပါင္း ပံုအတိုင္း ပံုႏွိပ္ထုတ္ေဝသည္။ ပုဂံ ေက်ာက္စာ ၫြန္႔ေပါင္းဟူ၍ ထင္ရွား သည္။ ပုဂံေခတ္ေက်ာက္စာမ်ားကို မူလစာလံုးေပါင္းပံုအတိုင္း ေလ့လာ ဖတ္႐ႈႏိုင္ရန္ စီစဥ္ထားျခင္းျဖစ္သည္။
ထု႔ိေနာက္ ဆရာႀကီး၂ဦးသည္ ပို၍အေရးပါေသာ အစီအစဥ္ တစ္ခု ကို အေကာင္အထည္ေဖာ္သည္။ ေရွးေဟာင္း ျမန္မာေက်ာက္စာမ်ားကို တစ္တိုင္ခ်င္း မိႈင္းကုိင္စကၠဴကပ္ၿပီး မင္လွိမ့္ ကူးယူၿပီးေနာက္ ထိုမင္ကူး ေက်ာက္စာမ်ားကို တစ္ခ်ပ္ခ်င္း ဓာတ္ပံု႐ိုက္၍ ျမန္မာတိုင္းရင္း ေက်ာက္စာမ်ား Inscriptions of Burma ေခၚ ဓာတ္ပံုစာထုပ္ႀကီး ၅ထုပ္ကို စီစဥ္ ထုတ္ေဝျခင္းျဖစ္သည္။ ပထမထုပ္ကို ၁၉၃၃ခုႏွစ္တြင္ ထုတ္ေဝၿပီး ပဥၥမထုပ္ကို ၁၉၅၆ ခုႏွစ္က်မွ ထုတ္ေဝႏိုင္သည္။ ေက်ာက္စာ တစ္ခ်ပ္ခ်င္းကို မူရင္းအကၡရာပံု သဏၭာန္အတိုင္း မူရင္းစာလံုးေပါင္း ပုံအတိုင္း ေလ့လာႏိုင္သည့္အတြက္ မ်ားစြာအက်ိဳးရွိ သည္။ ထို႔ျပင္ ေရွးေဟာင္း မြန္ ေက်ာက္စာ၊ ပ်ဴ ေက်ာက္စာမ်ားကို ျမန္မာဘာသာ ျပန္ဆိုၿပီး ပံုႏွိပ္ထုတ္ေဝသည့္ အစီအစဥ္မ်ားကို ေဆာင္ ရြက္သည္။
ဆရာႀကီး ဦးေဖေမာင္တင္ သည္ ျမန္မာစာဌာန သီးျခား မေပၚ ေပါက္မီကပင္ အဘက္ဘက္က ျပည့္စံုေအာင္ စီမံေဆာင္ရြက္ထား သည့္အတြက္ ၁၉၄၁ခုႏွစ္ဆန္းတြင္ ျမန္မာစာဌာနဟူ၍ ေပၚေပါက္လာ ေသာအခါ မိဘထားခဲ့ေသာ အေမြ အႏွစ္ကို ျပည့္ျပည့္စံုစံု ခံယူရေသာ သားသမီးကဲ့သို႔ အေျခအေန ေကာင္းမြန္လွပါသည္။ ဆရာႀကီးဦးေဖေမာင္တင္ ေမြးထုတ္ေပးေသာ တပည့္မ်ားတြင္ ဦးစိန္တင္သည္ ဝိဇၨာဂုဏ္ထူးဘြ႕ဲကို ပထမဆံုး ရသူျဖစ္သည္။ ဦးၫႊန္႔ႏွင့္ ဦးဧေမာင္တို႔သည္ မဟာဝိဇၨာဘြဲ႕ ကို ပထမဆံုး ရသူမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ႏွစ္အလိုက္ ဝိဇၨာဂုဏ္ထူးဘြဲ႕ မဟာ ဝိဇၨာဘြဲ႕ရသည့္ တပည့္ အမ်ားစုသည္ ျမန္မာစာဌာနတြင္ ဆရာ၊ ဆရာမမ်ားအျဖစ္ အမႈထမ္းသည့္အတြက္ သင္ၾကားေရးဘက္တြင္ အင္သစ္ အားသစ္မ်ား တိုးပြားလာသည္။
ျမန္မာစာဌာန သီးျခားမျဖစ္မီ ၁၉၄ဝျပည့္ႏွစ္က ထုတ္ျပန္ေသာ အေရွ႕တိုင္းပညာဌာန၏ စာသင္ခ်ိန္ ဇယားတစ္ခုကို ပါေမာကၡ ဦးဧ ေမာင္၏ မွတ္တမ္းဖိုင္တစ္ခုတြင္ ေတြ႕ရပါသည္။ ထိုဇယားအရ ျမန္မာစာ ဆရာ၊ ဆရာမမ်ား၏ အမည္ႏွင့္ ရာထူးတို႔ကို သိရသည္။ ထိုစဥ္က လက္ေထာက္ကထိက၂ဦး မွာ ဦးဧေမာင္ႏွင့္ ဦးဝန္တို႔ျဖစ္သည္။ နည္းျပမ်ားမွာ ဆရာလင္း (အဂၢ မဟာပ႑ိတ ဆရာႀကီးဦးလင္း)၊ ဦးတိုးေအာင္ႏွင့္ ဦးတင္တို႔ျဖစ္သည္။ ယာယီအခ်ိန္ပိုင္း နည္းျပအဆင့္ ၁ (Temporary part time Tutor Grade 1) မွာ ဦးခ်မ္းျမျဖစ္သည္။ ယာယီအခ်ိန္ပိုင္းနည္းျပ အဆင့္၂ အျဖစ္ ေဒၚေစာသင္၊ ဦးေမာင္ေမာင္ ႀကီးႏွင့္ ဦးတင္ဧတို႔၏ အမည္မ်ားကို ေတြ႕ရပါသည္။ ထိုအခ်ိန္က ရန္ကုန္ တကၠသိုလ္တြင္ ျမန္မာစာ သင္ၾကား ပို႔ခ် ေပးေနေသာ ဆရာ၊ ဆရာမမ်ား ၁၉၄ဝခုႏွစ္ မတိုင္မီကာလအတြင္း ျမန္မာစာဌာနက ေမြးထုတ္ေပး လိုက္ေသာ ဝိဇၨာဂုဏ္ထူးဘြဲ႔၊ မဟာ ဝိဇၨာဘြဲ႕မ်ားရသည့္ ဆရာ ၄ ဦး အစိုးရပညာေတာ္သင္အျဖစ္ အဂၤလန္ႏိုင္ငံသို႔ သြားေရာက္
ပညာသင္ၾကားရန္ ေရြးခ်ယ္ခံရသည္။
ျမန္မာစာဌာနတြင္ ဆရာ မ်ားအျဖစ္ တာဝန္ထမ္းေဆာင္စဥ္ ေရြးခ်ယ္ခံရျခင္းျဖစ္သည္။ ပထမဆံုး ျမန္မာစာဂုဏ္ထူးတန္းတက္သူ ဦးစိန္တင္ (သိပၸံေမာင္ဝ) သည္ အဂၤလန္ႏုိင္ငံ၊ ေအာက္စ္ဖို႔ဒ္ တကၠသိုလ္တြင္ ICS အိုင္စီအက္စ္ (အိႏၵိယႏုိင္ငံ ပဋိညာဥ္ခံ ဝန္ထမ္း) ျဖစ္ရန္ ပညာသင္ၿပီး ႏုိင္ငံဝန္ထမ္းအျဖစ္ တာဝန္အဆင့္ဆင့္ ထမ္း ေဆာင္ရသည္။ ဦးသိန္းဟန္ (ေဇာ္ဂ်ီ) သည္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ ႏွင့္ မႏၲေလးဥပစာ ေကာလိပ္တုိ႔တြင္ ျမန္မာစာနည္းျပဆရာအျဖစ္ ေဆာင္ ရြက္ၿပီး အဂၤလန္ႏုိင္ငံ၊ လန္ဒန္ တကၠသိုလ္ႏွင့္ ဒဗၺလင္တကၠသိုလ္တို႔၌ စာၾကည့္တုိက္ ပညာကို ဆည္းပူးရာ ဒီပလိုမာဘြဲ႕ရသည္။ ဦးဝန္ (မင္း သုဝဏ္) သည္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ တြင္ ျမန္မာစာနည္းျပဆရာအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္စဥ္ ပညာေတာ္သင္ အျဖစ္ အေရြးခံရ၍ ေအာက္စ္ဖို႔ဒ္ တကၠသိုလ္ စိန္႔ကက္သရင္း ေက်ာင္း တြင္ သကၠတ၊ တိဘက္၊ အေထြေထြ ဘာသာေဗဒပညာရပ္မ်ား ဆည္းပူး ၿပီး B.Litt ဘီလစ္ (စာေပဝိဇၨာ) ဘြဲ႕ ရသည္။ ဦးလွေဘ (ေဒါက္တာ လွေဘ) သည္လည္း ရန္ကုန္ တကၠသိုလ္ ျမန္မာစာဌာနတြင္ နည္းျပဆရာအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္စဥ္ ပညာေတာ္သင္အျဖစ္ အေရြးခံရ၍ လန္ဒန္တကၠသိုလ္ ပညာေရးသိပၸံ ေက်ာင္းမွ ပညာေရးဒီပလိုမာဘြဲ႕ရၿပီး အေရွ႕တုိင္းပညာ ေလ့လာေရး ေက်ာင္း (ေနာင္တြင္ အေရွ႕တုိင္းႏွင့္ အာဖရိကပညာ ေလ့လာေရး ေက်ာင္း) တြင္ ဆက္လက္ပညာ ဆည္းပူးရာ ပီအိပ္ခ်္ဒီ (ပါရဂူ) ဘြဲ႕ရသည္။ ထိုပုဂၢဳိလ္မ်ားသည္ ျမန္မာစာပညာရွင္မ်ားအျဖစ္ ထူး ခြၽန္သည့္အတြက္ ပညာေရးခရီး လမ္းတြင္ ေအာင္ျမင္မႈမ်ား ဆက္ လက္ ရရွိျခင္းျဖစ္သည္။
ဆရာႀကီး ဦးေဖေမာင္တင္ သည္ ထိုေခတ္ကထင္ရွားေသာ မဂၢဇင္းမ်ားျဖစ္သည့္ ဂႏÄေလာက မဂၢဇင္း၊ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းတိုက္ မဂၢဇင္း၊ ေက်ာင္းသားသမဂၢ မဂၢဇင္း တို႔တြင္ ဝတÄဳမ်ား၊ ကဗ်ာမ်ား ေရးဖြဲ႕ ကာ ကေလာင္ေသြးေနၾကေသာ တပည့္မ်ားကို “ေခတ္စမ္းစာေပ” လႈပ္ရွားမႈျဖင့္ ေျမေတာင္ေျမႇာက္ ေပးခဲ့သည္။ ထိုတပည့္မ်ား၏ စာမ်ားကို စုစည္း၍ “ေခတ္စမ္းပံုျပင္မ်ား ႏွင့္ ေခတ္စမ္းကဗ်ာမ်ား” ဟူေသာ စာအုပ္ႏွစ္အုပ္ကို ထုတ္ေဝျခင္းျဖင့္ ထိုစာမ်ားသည္ ျမန္မာ စာေပေလာကတြင္ ေရွးကေပၚေပါက္ခဲ့ေသာ စာမ်ားႏွင့္ လမ္းခြဲထြက္လာေသာ စာသစ္ေပသစ္မ်ားအျဖစ္ ထင္ရွားလာရသည္။ တကၠသိုလ္ ပရိဝုဏ္အတြင္းရွိ စာေရးဆရာမ်ား ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ရန္ကုန္ တကၠသိုလ္ႏွင့္ ျပင္ပစာေပေလာက တို႔၏ ဆက္သြယ္ေရးလမ္းေၾကာင္းသည္ ပို၍ေခ်ာေမြ႕လာရသည္။
ဆရာႀကီး ဦးေဖေမာင္တင္ သည္ ျမန္မာဘာသာစကားႏွင့္ ျမန္မာစာေပဆိုင္ရာ ေဆာင္းပါးမ်ား၊ သုေတသနစာတမ္းမ်ား၊ က်မ္းမ်ား ကို အမ်ားအျပားေရးသားခဲ့သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ သုေတသနအသင္း ဂ်ာနယ္အတြဲ- ၁၊ အပိုင္း- ၁ တြင္ ပါဝင္ေသာ Missionary Burmese ေဆာင္းပါးက အစျပဳ၍ ထိုဂ်ာနယ္ တြင္ ေဆာင္းပါးမ်ား အဆက္မျပတ္ ေရးသားသည္။ ျမန္မာဘာသာစကား ႏွင့္ ျမန္မာစာေပ ေလ့လာသံုးသပ္ ခ်က္မ်ား၊ စာအုပ္ေဝဖန္ခ်က္မ်ား လည္း ပါဝင္သည္။ အေျခခံအျဖစ္ သူငယ္တန္းမွစ၍ ျမန္မာဖတ္စာ မ်ားကိုလည္း အတန္းအဆင့္ဆင့္ အတြက္ ေရးသားသည္။ ေနာက္ပိုင္း တြင္ ျမန္မာသဒၵါက်မ္းမ်ားလည္း ျပဳစုသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ျမန္မာစာ အေျခခံခိုင္မာေအာင္ အေျခခ်ေပး ခဲ့သည္။
၁၉၃၇ ခုႏွစ္တြင္ ဆရာႀကီး ဦးေဖေမာင္တင္ကိုအစိုးရက ရန္ကုန္ တကၠသုိလ္ ေက်ာင္းအုပ္ႀကီးအျဖစ္ ခန္႔အပ္သည္။ ဆရာႀကီး ရာထူးတိုး ျမင့္သြားေသာအခါ အေရွ႕တုိင္း ပညာဌာနတြင္ ပါဠိဘာသာအပိုင္း ကို ပါေမာကၡဆရာႀကီး ကာဆင္ က အုပ္ခ်ဳပ္၍ ျမန္မာစာအပိုင္းကို ဆရာႀကီး ဦးဧေမာင္က အုပ္ခ်ဳပ္ သည္။ ၁၉၄၁ ခုႏွစ္ ဇန္နဝါရီလ ၁ ရက္ေန႔တြင္ ျမန္မာစာဌာနသည္ သီးျခားဌာနျဖစ္လာေသာအခါ ဆရာ ႀကီး ဦးဧေမာင္သည္ အေရွ႕တုိင္း ပညာဌာန လက္ေထာက္ကထိက အျဖစ္မွ ျမန္မာစာဌာန ကထိက ဌာနမွဴးအျဖစ္ ရာထူးတိုးျမႇင့္ ထမ္း ေဆာင္ရသည္။ အေရွ႕တုိင္းပညာ ဌာနကိုလည္း ဆရာႀကီး ကာဆင္ က သီးျခားအုပ္ခ်ဳပ္ရသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ တကၠသိုလ္တြင္ ျမန္မာစာ ေနရာမွန္ေရာက္ရန္ အႏွစ္ ၂ဝ မွ် ႀကဳိးပမ္းရေသာ ရလဒ္ အျဖစ္ ျမန္မာစာဌာနသည္ သီးျခား ဌာနအျဖစ္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္တြင္ တင့္တင့္တယ္တယ္ ေပၚေပါက္လာရ ပါသည္။
ေမာင္ခင္မင္ (ဓႏုျဖဴ)
