မႏၲေလးတိုင္းေဒသႀကီးေက်ာက္ဆည္ ၿမိဳ႕နယ္တြင္ တမုတ္ၿမိဳ႕ေဟာင္းရွိ၏။ တမုတ္ၿမိဳ႕ေဟာင္းသည္ အေနာ္ရထာမင္းႀကီး၏ လယ္တြင္း၁၁ ခရုိင္တြင္ ပါဝင္သည့္ ခံတပ္ၿမိဳ႕လည္း ျဖစ္ေလ၏။ တမုတ္ၿမိဳ႕ေဟာင္းတြင္ ေခတ္သုံးေခတ္လက္ ရာဗုဒၶရုပ္ပြားေတာ္မ်ားရွိ၏။ ထုိရုပ္ပြားေတာ္မ်ားသည္ ဆင္းတုေတာ္ႀကီးတစ္ဆူအတြင္းထူးျခားစြာတည္ရွိေန၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္သုံးထပ္ ဘုရားဟုလည္းထင္ရွားေပ၏။ အဆုိပါ ေစတီေတာ္၏ ဘြဲ႕အမည္သည္တမုတ္ရွင္ ပင္ေရႊဂူႀကီးျဖစ္ေပ၏။ ေက်ာက္ဆည္ၿမိဳ႕ အေနာက္ဘက္ ေျခာက္မုိင္အကြာေက်ာက္ ဆည္- တံတားဦးလမ္းေပၚတြင္ရွိ၏။ ရြာ အမည္ကားေၾကာင္ပန္းကုန္းေက်းရြာအုပ္စု၊ ေညာင္ပင္ေစာက္ေက်းရြာပင္ ျဖစ္၏။
တမုတ္ၿမိဳ႕သည္ ပုဂံေခတ္မွစ၍ အမရ ပူရေခတ္ဦးတုိင္ေအာင္လယ္တြင္း ၁၁ ခရုိင္ တြင္ ပါဝင္သည့္ ခရုိင္ၿမိဳ႕ျဖစ္၏။ စားနပ္ ရိကၡာ အလြန္ေပါမ်ား၍ ပုဂံ-ျမင္စုိင္း- ပင္းယ- အင္းဝေနျပည္ေတာ္မ်ား၏ ျမန္မာ့ စပါးက်ီျဖစ္ခဲ့ေလ၏။ တမုတ္ရွင္ပင္ေရႊဂူႀကီး ဘုရားတြင္ ေတြ႕ရွိခဲ့ရသည့္ အဂၤေတပန္း တေမာ့လက္ရာမ်ား၊ ရုပ္ပြားဆင္းတုေတာ္ မ်ား၊ ေက်ာက္စာမ်ားကမင္းညီမင္းသား ဘုရားဖူးမ်ားျဖင့္ စည္ကားခဲ့သည္ဟု ဆုိေန ေလ၏။ ဘုိးေတာ္ဘုရားလက္ထက္တြင္ လယ္ကြင္း ၁၁ ခ႐ုိင္ အစား ၉ ခရုိင္ ျပန္ လည္ဖြဲ႕စည္း၏။ တမုတ္ၿမိဳ႕သည္လည္း ခရုိင္ၿမိဳ႕မွ သာမညရြာကေလးအျဖစ္သုိ႔ ေျပာင္းလဲသြားခဲ့၏။ ထုိ႔ေနာက္ရတနာပုံ ေခတ္၊ ကုိလုိနီအစုိးရေခတ္မ်ားအေရာက္ ၌မူ ၿမိဳ႕ေဟာင္းကုန္း၊ ရြာေဟာင္းကုန္းအျဖစ္ သုိ႔ေရာက္ရွိေနေပေတာ့၏။
ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၂၇ဝ ျပည့္ႏွစ္တြင္ ဝန္စာေရး ဦးသင္းႏွင့္ ဦးဆုိးတုိ႔ကေက်ာင္း၊ သိမ္၊ ေရကန္မ်ားေဆာက္လုပ္ခဲ့၏။ ငယ္ တုိးရြာသူရြာသားမ်ားႏွင့္အတူေငြတြင္းတူး၊ ေတာရေက်ာင္းကုိ တည္ထားခဲ့ျပန္၏။ ထုိ႔ေနာက္ ေငြတြင္းေတာရေက်ာင္းဆရာ ေတာ္ႀကီး ဦးကိတိၱ၏ သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ၊ သိကၡာႀကီးမႈေၾကာင့္ ဂုဏ္သတင္း ေက်ာ္ၾကား ခဲ့ေပ၏။ စာခ်၊ စာသင္၊ ရဟန္းသာမေဏမ်ား၊ ဝိပႆနာအားထုတ္သည့္ ေယာဂီသူေတာ္ စင္မ်ားျဖင့္ သာသနာစည္ပင္ဝေျပာခဲ့၏။
ေငြတြင္းတူးေတာရေက်ာင္းတုိက္ႀကီး စည္ပင္ဝေျပာလာျခင္းႏွင့္ အတူ တမုတ္ရွင္ ပင္ေရႊဂူႀကီးဘုရားရင္ျပင္တစ္ဝုိက္တြင္လည္း သန္႔ရွင္းေရးျပဳလုပ္လာၾက၏။ ၁၂၇၇ ခုႏွစ္ တြင္ ေၾကာင္ပန္းကုန္းေက်းရြာမွ ဦးစံထြား ဦးေဆာင္မႈျဖင့္ ေစတီေတာ္ေဟာင္းထိပ္တြင္ ေစတီငယ္ တည္ထားကုိးကြယ္ခဲ့၏။ ႏွစ္စဥ္ နတ္ေတာ္လျပည့္ေန႔တုိင္း ဆြမ္းေတာ္ႀကီး ေလာင္း လွဴပြဲက်င္းပ၏။ ၁၃၅ဝ ျပည့္ႏွစ္တြင္ တတိယ ေငြတြင္းတူးေတာရဆရာေတာ္ အရွင္စႏၵိမာသည္လည္းေကာင္း၊ ၁၃၅၃ ခုႏွစ္တြင္ အရွင္စေႏၵာဘာသသည္လည္း ေကာင္း၊ ဘုရားႀကီးအားထိန္းသိမ္းေစာင့္ ေရွာက္ခဲ့ၾက၏။ အရွင္စေႏၵာဘာသသည္ ေစတီေတာ္ႀကီးသန္႔ရွင္းေရးႏွင့္ ေစတီရင္ျပင္ သန္႔ရွင္းေရးကိုအားသြန္းခြန္စုိက္ ေဆာင္ ရြက္ခဲ့ၾက၏။ ထုိသုိ႔ ေဆာင္ရြက္စဥ္ ေျမာက္ ဘက္မုခ္တြင္ ပုဂံေခတ္ ပန္းတေမာ့ လက္ရာ မ်ားကုိလည္းေကာင္း၊ ဒုတိယလုိဏ္အတြင္း ပင္းယေခတ္ လက္ရာ ႐ုပ္ပြားေတာ္ႀကီး၏ ဦးေခါင္းပုိင္းကုိလည္းေကာင္းဖူးေျမာ္ႏုိင္ သည္အထိ ျမင္ေတြ႕လာရ၏။ ေက်ာက္ဆည္ၿမိဳ႕ မဟာဂႏၶရုံဆရာေတာ္ႀကီးသည္ တမုတ္ရွင္ ပင္ ေရႊဂူေစတီေတာ္အတြင္းရွိ ပန္းတေမာ့ လက္ရာမ်ား၊ ရုပ္ပြားေတာ္မ်ားမွာလြန္စြာ တန္ဖုိးႀကီးမားသည့္ေရွးေဟာင္းအေမြ အႏွစ္လက္ရာမ်ားျဖစ္ေၾကာင္း တမၸဝတီ ဦးဝင္းေမာင္၏ ေလွ်ာက္ထားမႈအရသိရ၏။
တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားအရ တမုတ္ဂူ ေတာ္ႀကီးကိုငံု၍ စည္းခံုေစတီအျဖစ္ မတည္ မီအထက္ေအာက္ ဂူလိုဏ္မုခ္အတြင္းအုတ္ မ်ားျဖင့္ အခိုင္အမာအုတ္႐ိုးစီကာမူလမုခ္ လိုဏ္မ်ား ၿပိဳက်ပ်က္စီးမည့္ေဘးမွ ကင္းေဝး ေစရန္ ကာကြယ္ထားခဲ့ေၾကာင္းေတြ႕ရ၏။အုတ္႐ိုးမ်ားကိုစနစ္တက်တူးေဖာ္ခဲ့ရာမွ မူရင္းလုိဏ္ေပၚလာကာဂူအတြင္းရွိ ႐ုပ္ပြားဆင္းတုေတာ္ႀကီးငယ္မ်ားေပၚထြက္လာခဲ့ ၏။ အေနာက္ေတာင္ေထာင့္ ပတ္လမ္းေနရာ တြင္ ပိတ္ဆို႔ထားေသာအုတ္႐ိုးကိုမူနမူနာ အျဖစ္ထားကာ မတူးေဖာ္ဘဲခ်န္လွပ္ထားေပ ၏။ ဂူေတာ္ႀကီး အျပင္စည္းခုံအုတ္႐ိုး အေဟာင္းကိုလည္း မူလအေနအထား အတိုင္း ထိန္းသိမ္းထား၏။တမုတ္ေရႊဂူ ႀကီးအားပုဂံေခတ္မွ ပင္းယေခတ္အထိ မင္း အဆက္ဆက္က ျပဳျပင္မြမ္းမံလႊမ္းငံုတည္ ေဆာက္ခဲ့ၾက၏။ ေအဒီ ၁၂ ရာစုေႏွာင္းပိုင္း တြင္ အေနာ္ရထာမင္းေကာင္းမႈေတာ္ တစ္ ထပ္ဂူလိုဏ္ေပၚ၌ ဂူတစ္ဆင့္တက္၍ ႏွစ္ ထပ္ဂူအျဖစ္ တည္ထားခဲ့ၿပီးဂူဘုရားႏွစ္ ဆင့္လံုးအား အဂၤေတ လက္ရာအမြမ္း အေျပာက္မ်ား ျခယ္ခဲ့ၾက၏။ ဂူေျပာက္ဘုရား အျဖစ္ အသြင္ေျပာင္းသြား ၿပီးေကာင္းမႈ ရွင္မွာနရပတိစည္သူမင္းျဖစ္သည္ဟုယူဆ ၾကေလ၏။
သကၠရာဇ္ ၆၈၄ ခုတြင္ ပင္းယဥစၥနာ မင္းသည္ တမုတ္ဂူေတာ္ႀကီးႏွင့္ သိမ္ေတာ္ တို႔အား ထပ္မံလႊမ္းငံုကာေရႊစည္းခံု ေစတီ ေတာ္ႀကီးအျဖစ္ တည္ထားခဲ့၏။ သကၠရာဇ္ ၇၁၈ ခုႏွစ္ထိုးပင္းယဆင္ျဖဴရွင္သခင္ေက်ာ္ စြာမင္းေက်ာက္စာတစ္ခ်ပ္ကိုလည္းစိုက္ထူထား၏။ ေက်ာက္စာပါမွတ္တမ္းအရေက်ာ္စြာမင္းသည္ ၇၁၃ – ၇၂၃ တြင္ တမုတ္ ေရႊ ဂူၿမိဳ႕သို႕ မိဖုရားႏွင့္အတူ ျပည္ႀကီး က်က္ သေရေလွေတာ္ကုိစီး၍ ဘုရားဖူးၾ<ြကေရာက္ လာ၏။ ဘုရားဝတ္ေတာ္ေျမ ၁၉ ပယ္၊ အမႈလုပ္ဘုရားကြၽန္ေလးေယာက္တို႔ကို လွဴ ဒါန္းခဲ့ေၾကာင္းသိရွိရ၏။တမုတ္ ေရႊဂူႀကီး တြင္ ထူးျခားေသာ အေပၚလြင္ဆံုးလက္ရာ မ်ားမွာအဂၤေတပန္းေတာ့ လက္ရာမ်ား ျဖစ္၏။ ဂူေအာက္ေျခပတ္ပတ္လည္မွ အထက္ ကြမ္းေတာင္အထိ ေနရာအျပည့္ ပန္းေတာ့ လက္ရာမ်ားေတြ႕ရွိရ၏။ တူးေဖာ္ရာမွ ရရွိခဲ့ေသာ ဓာတ္ေတာ္ေမြေတာ္မ်ား၊ အုတ္ ခြက္႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ားႏွင့္ ခ႐ုဆံေတာ္၊ ေျမမီး ဖုတ္ဆံေတာ္မ်ား၏မွတ္တမ္းဓာတ္ပံုမ်ားကို ေရႊဂူႀကီးဘုရားျပတိုက္တြင္ ျပသထားေပ၏။
တမုတ္ေရႊဂူႀကီးတြင္ ႐ုပ္ပြားဆင္းတု ေတာ္မ်ားကိုလည္းေခတ္သံုးေခတ္၊ သံုးဆင့္ ငံု၍ ထုလုပ္ထား၏။ သုံးထပ္ဆင္းတုေတာ္ မ်ားအနက္ ေအာက္ဆံုးမွ ဆင္းတုေတာ္မွာေရွးအက်ဆံုးအေနာ္ရထာေခတ္ လက္ရာ ျဖစ္ႏိုင္၏။အလယ္ရွိဆင္းတုသည္ ေစာလူး ေခတ္လက္ရာ ျဖစ္ဖြယ္ရွိကာအေပၚဆံုး ဆင္းတုမွာက်န္စစ္သားေခတ္လက္ရာျဖစ္ ေၾကာင္းပညာရွင္မ်ားကယူဆထားၾက၏။ ထိုသံုးထပ္ ဆင္းတုေတာ္မ်ားကိုပင္းယေခတ္ စည္း ခံုအုတ္ပံုအပ်က္အားတူးေဖာ္ရာေျမ ေအာက္ကိုးေပခန္႔ ဂႏၶကုဋီတိုက္ခန္းငယ္ ႏွစ္ခုအတြင္းမွ ေတြ႕ရွိခဲ့ရျခင္းျဖစ္၏။ ဂူဘုရားကုိငံု၍ တည္ေသာလက္ရာမွာတမုတ္ေရႊဂူႀကီးတစ္ဆူသာေတြ႕ျမင္ႏုိင္၏။ တူး ေဖာ္ၿပီးခ်ိန္၌ အေပၚမွလႊမ္းငံုတည္ခဲ့ေသာ ေစတီေတာ္ႀကီးမွာဖိနပ္ေတာ္အေတာင္ ၆ဝ၊ ဥာဏ္ ေတာ္အျမင့္အေတာင္ ၅ဝ ရွိေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရ၏။ တမုတ္ေရႊဂူႀကီး ႏွစ္ထပ္ဂူဘုရား မွာ အလ်ား ၅၉ ေပ၊ အနံ ၃၆ ေပခန္႔၊ အျမင့္ ဥာဏ္ေတာ္ ၄၅ ေပေက်ာ္ခန္႔ရွိေလ၏။ထုိက့ဲသုိ႔ေသာေရွးေဟာင္းဆင္းတုရုပ္ပြား ေတာ္ မ်ားႏွင့္အတူ ၁၃၇၂ ခုႏွစ္တြင္ သြန္း လုပ္ခဲ့သည့္ မာရဝိဇယနဝေလာဟာ ဆင္းတုတစ္ဆူကုိလည္းဖူးေတြ႕ႏုိင္ေသး၏။ အဆုိပါ ဆင္းတုအား ေသာမဓာတ္မ်ား ျဖစ္ေသာ (အမဓာတ္)တနလၤာနံဂြ်တ္ (BISMUTH)၊ ဗုဒၶဟူးနံတင္ (TIN)၊ ၾကာသပေတနံျပဒါး (MERCURY)၊ ေသာၾကာနံသြတ္ (ZINC)ႏွင့္ ပါပဓာတ္ (အဖုိဓာတ္) မ်ားျဖစ္ၾကေသာ တနဂၤေႏြနံနာ (LEAD)၊ အဂၤါနံသံ(IRON)၊ စေနနံ ဒါန္ (COPPER)၊ ရာဟုနံေဘာ္ (SILVER) တုိ႔အား နိဗိၺႏၷဓာတ္ျဖစ္ေသာ ေရႊ (GOLD) တုိ႔အား အခ်ိဳးက် ေပါင္းစပ္ထားေသာ နဝေလာဟာဓာတ္ႀကီးကုိးပါးတုိ႔ျဖင့္ သြန္းလုပ္ ထားသည္ဟုဆုိေပ၏။
တမုတ္ရွင္ပင္ ေရႊဂူႀကီးေစတီေတာ္ႀကီးသည္ ပုဂံေခတ္၊ ပင္းယေခတ္ အင္းဝ ေခတ္စသည့္ ေခတ္သုံးေခတ္၏ ဗိသုကာ လက္ရာမ်ား၊ ေရွးမူလက္ရာမပ်က္ ရွိေန ေလ၏။ သမိုင္းတန္ဖိုးအရလည္းေကာင္း၊ ယဥ္ေက်းမႈဗိသုကာအႏုလက္ရာမ်ားအရ လည္းေကာင္း၊ အလြန္တန္ဖုိးႀကီးေလ၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္လည္းမ်က္ေမွာက္ေခတ္တြင္မူ ယဥ္ေက်းမႈဝန္ႀကီးဌာနမွ ေရွးေဟာင္း အထိမ္းအမွတ္အေဆာက္အအုံ တည္ရွိရာ ရုံအျဖစ္ သတ္မွတ္ၿပီး ထိန္းသိမ္းေစာင့္ ေရွာက္ခဲ့ပါသည္။ အေဆာက္အအုံ မ်ားအား အမိုးအကာမ်ား တည္ေဆာက္ျခင္း၊ ၿခံစည္း ရုိးမ်ားကာရံျခင္း၊ လမ္းၫႊန္ဆုိင္းဘုတ္မ်ား တည္ေဆာက္ေပးထားျခင္း၊ ေရွးေဟာင္း ပစၥည္းျပတုိက္ တည္ေဆာက္ထိန္း သိမ္း ျခင္းစသည့္တုိ႔ကုိႏုိင္ငံေတာ္မွ ထိန္းသိမ္း ေစာင့္ေရွာက္သကဲ့သုိ႔ ျပည္သူမ်ားမွလည္း တန္ဖုိးထားထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ၾကပါ ရန္ တုိက္တြန္းပါ၏။ ဗုဒၶသာသနာ ေရာင္ ဝါေနလုိ႔လင္းပါေစေသာ္။
ႏုိင္ထြန္း TGI)
၁။ တမုတ္ရွင္ပင္ေရႊဂူႀကီးဘုရားသမုိင္း၊
၂။ေမာင္သာ(ေရွးေဟာင္းသုေတသန)၏ တမုတ္ ရွင္ပင္ေရႊဂူႀကီး
၃။ယဥ္ေက်းမႈ ဝန္ႀကီးဌာန၏ အမိန္႔ေၾကာ္ျငာစာ အမွတ္ (၁၁၇/၂ဝ၁၅)
