ကြ်န္ေတာ္ ယခင္က ေဆြး ေႏြးခဲ့တဲ့အတိုင္း ေဝဒနာရွင္မွာအသည္း အစားထိုးဖို႔ အမွန္တကယ္လိုအပ္ တယ္ဆိုရင္ေဝဒနာရွင္လက္ရွိေရာ ဂါအေျခအေနနဲ႔ အသည္းအစားထိုးခြဲစိတ္မႈသင့္ေတာ္ျခင္းရွိမရွိကို အစည္းအေဝး transplant meeting) မွာ အားလံုးတိုင္ပင္ ေဆြးေႏြးၾကပါတယ္။ အမ်ားေသာအားျဖင့္ လိုအပ္တဲ့စစ္ေဆးမႈ (Pre-op assessment) ေတြကိုလုပ္ၿပီး သက္ဆိုင္ရာအထူး ကုသမားေတာ္ေတြရဲ႕ အႀကံဥာဏ္ကို ရယူၿပီးမွဆံုး ျဖတ္ၾကပါတယ္။ဒီအပတ္မွာေတာ့ Pre-op assessment အနဲ႔ပတ္သက္လို႔ ကြၽန္ ေတာ္တို႔ အစည္းအေဝး (transplant meeting) မွာ ေဆြးေႏြးတိုင္ပင္ၾကတဲ့ အေရးႀကီးတဲ့ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို ဗဟုသုတရေအာင္ ၿခံဳငံုၿပီး တင္ျပလိုက္ပါတယ္။
(၁) ေဝဒနာရွင္ရဲ႕အသက္
ေဝဒနာရွင္ ရဲ႕အသက္ကလည္း စဥ္းစားစရာတစ္ခုပါ။ စင္တာ တိုင္းလိုလို ကြယ္လြန္သူ အလွဴရွင္ (Deceased Donor) ကေန အသည္းအစားထိုးကုသျခင္းကို အသက္(၇ဝ)ႏွစ္ေအာက္ လက္ခံမဲ့ ေဝဒနာရွင္အတြက္ပဲလုပ္ၾကပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ အသက္ (၇ဝ)ႏွစ္ နည္းနည္းစြန္းမယ္၊ က်န္းမာေရး စစ္ေဆးခ်က္ ေကာင္းမယ္။ သက္ရွိ အလွဴရွင္ (Living Donor) ရွိမယ္ ဆိုရင္ေတာ့ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ အဓိက ကေတာ့ အသက္ႀကီးလာရင္ ခြဲစိတ္ ၿပီးျဖစ္ႏိုင္တဲ့ ေနာက္ဆက္တြဲဆိုးက်ိဳး ေတြမ်ားလို႔ပါ။
(၂) ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ
ဒီေရာဂါရွိရင္ ေရာဂါ အတိမ္အနက္ကို ေသေသခ်ာခ်ာစစ္ေဆး ဖို႔လိုပါတယ္။ ႏွလံုးအထူးကုရဲ႕ထင္ ျမင္အႀကံေပးခ်က္ေတြဟာ အလြန္ အေရးႀကီးပါတယ္။ ေရာဂါအေျခ အေနဆိုးရင္ ဥပမာ ႏွလံုးေသြးေၾကာ ပိတ္တာဆိုုးရင္ အဲဒီ ႏွလံုးေရာဂါကို အရင္ကုၿပီးမွ အသည္းအစားထိုးဖို႔ ျပန္လည္ဆန္းစစ္ၾကပါတယ္။
(၃) ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ
ေက်ာက္ကပ္မေကာင္းရင္လည္း ႏွလံုးလိုပဲ ေရာဂါအတိမ္အနက္ကို စစ္ေဆးရပါတယ္၊ အသည္းအစားထိုးၿပီးရင္ ကိုယ္ခံအားက အစားထိုး ထားတဲ့ အသည္းကို မတြန္းထုတ္ (rejection) ေအာင္ေသာက္ရတဲ့ ကိုယ္ခံအားကို ဖိႏွိပ္တဲ့ေဆး (immunosuppressives) ေတြဟာ ေက်ာက္ကပ္ကို ထိခိုက္ပ်က္စီးေစႏိုင္ ပါတယ္။ အရင္ကမေကာင္းတဲ့ ေက်ာက္ကပ္အေျခအေန ပိုဆိုးႏိုင္ပါတယ္။ လိုအပ္ရင္ ေနာက္ပိုင္း ေက်ာက္ကပ္အစားထိုးကုသဖို႔ လိုအပ္နိင္တာကိုလည္း ေဆြးေႏြး တိုင္ပင္ၾကပါတယ္။
(၄) အဆုတ္ေရာဂါ
အသည္းၾ<ြကပ္ (cirrhosis) ၿပီး အဆုတ္ရဲ႕ လုပ္ေဆာင္မႈကို ထိခိုက္ ေစတဲ့ အေျခအေနမ်ိဳး(Hepato-Pulmonary Syndromeç Porto-Pulmonary Hypertension) ၏ ေတြရွိေနတဲ့ေဝဒနာရွင္ေတြမွာ အဲဒီ အေျခအေနမျပင္းထန္ရင္ အသည္း အစားထိုးကုသတာကို လုပ္ႏိုင္ေပ မယ္႔ ျပင္းထန္ရင္ေတာ့ မလုပ္သင့္ပါ ဘူး။
(၅) အသည္းကင္ဆာ
အသည္းကင္ဆာရွိတဲ့ေဝဒနာ ရွင္ေတြမွာ ကင္ဆာအဆင့္ဟာ ကြၽန္ ေတာ္ အပိုင္း(၂)မွာ ေျပာခဲ့တဲ့ စံႏႈန္း ( Milan criteria or UCSF criteria) ထဲ ဝင္မဝင္ ဆန္းစစ္ၾကပါ တယ္။ ကင္ဆာဟာ အဲဒီစံႏႈန္းေတြ ထက္ ေက်ာ္လြန္ (သကအ သ္ ခမငအနမငေ) ေနရင္ အသည္းလဲသင့္ မသင့္ေသ ေသခ်ာခ်ာ စဥ္းစားတိုင္ပင္ၾကပါ တယ္။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ အဲဒီအေျခအေနမ်ိဳးမွာ အသည္း လဲၿပီးရင္ ကင္ဆာျပန္ျဖစ္ႏိုင္တဲ့ ႏႈန္းဟာ အလြန္မ်ားပါတယ္။ အဲဒီ လိုျပန္ျဖစ္ရင္ မလဲခင္ကျဖစ္တဲ့ ကင္ ဆာထက္ ပိုဆိုးပါတယ္။ ဘာျဖစ္ လို႔လဲဆိုေတာ့ ကိုယ္ခံအားကို ဖိႏွိပ္တဲ့ ေဆးေတြေသာက္ေနတဲ့ အတြက္ ကင္ဆာျပန္႔ပြားမႈကို ကိုယ္ခံအားက မတားနိင္ေတာ့ပါဘူး၊ အဲဒီလိုျဖစ္ခဲ့ ရင္ ေငြကုန္လူပန္းၿပီး ခံစားရတာေတြအျပင္ သက္တမ္းအားျဖင့္လည္း မရွည္နိင္ပါဘူး။
(၆) ကူးစက္ေရာဂါ
ေဝဒနာရွင္မွာ လက္ရွိသို႔ မဟုတ္ငုပ္ေနတဲ့ ကူးစက္ေရာဂါ (active or latent Infection) ရွိ ေနရင္ အဲဒီေရာဂါပိုးကို ေကာင္း ေကာင္းကိုင္တြယ္ကုသၿပီးမွ အသည္းအစားထိုးကုသဖို႔ကို စဥ္း စားၾကပါတယ္။ (ဥပမာအားျဖင့္ တီဘီေရာဂါ)
(၇) တျခားကင္ဆာေရာဂါ
ေဝဒနာရွင္မွာ လက္ရွိ ကင္ဆာတစ္မ်ိဳးမ်ိဳး (အသည္းကင္ဆာမွအပ) ရွိေနရင္ အသည္းအစားထိုးလို႔ မရပါဘူး။
(၈) ေသြးတိုး နဲ႔ ဆီးခ်ဳိ ေရာဂါ
အျဖစ္မ်ားတဲ့ဒီေရာဂါေတြရဲ႕ ဆိုးက်ိဳး ((end organ damage) ေတြရွိေနရင္ သက္ဆိုင္ရာသမား ေတာ္ေတြရဲ႕ထင္ျမင္အႀကံေပးခ်က္ေတြကို အေလးထားၿပီး အသည္း အစားထိုးလုပ္ေဆာင္မႈသင့္၊ မသင့္ တိုင္ပင္ဆြးေႏြးၾကပါတယ္။
(၉) အသည္းေရာင္အသားဝါဘီပိုး
ဘီပိုးရွိရင္ အစားမထိုးခင္မွာ ေဆးေသာက္ထားၿပီး ခြဲစိတ္တဲ့အခါ ေသြးထဲမွာပိုးေကာင္ေရ ရွာမေတြ႕ (undetectable viral load) ရင္အေကာင္းဆံုးပါပဲ။ အေရးေပၚခြဲစိတ္ဖို႔လိုအပ္ၿပီး ပိုးေကာင္ေရမ်ားေနရင္ေတာ့ ခြဲစိတ္ၿပီးရင္ ထိုးေဆး (HBIg: Hepatitis B Immunoglobulin) ကို အခ်ိန္ အတိုင္းအတာတစ္ခုအထိေပးဖို႔ စီစဥ္ရပါတယ္။ ဘီပိုးေသာက္ေဆးကိုေတာ့ ရာသက္ပန္ေသာက္ရမွာပါ။
(၁ဝ) အသည္းေရာင္အသားဝါစီပိုး
စီပိုးရွိရင္ အသည္းအေျခ အေနေပၚမူတည္ၿပီး ေသာက္ေဆး (DAA: Direct Acting Anti-viral) ေတြနဲ႔ ဘယ္ေတာ့ကုသရင္ ေဝဒနာရွင္အတြက္အေကာင္းဆံုးျဖစ္မလဲ ဆိုတာကို တိုင္ပင္ၾကပါတယ္။ ယခင္ထိုးေဆးေတြေခတ္ကဆို အသည္း ေျခအေနဆိုးတဲ့ ေဝဒနာရွင္အမ်ားစု ဟာ ဒီထိုးေဆးေတြရဲ႕ ဆိုးက်ိဳး (side effects) ေတြ မခံႏိုင္ၾကပါဘူး။
အပိုင္း(၃)ကို နိဂုံးခ်ဳပ္လိုက္ရင္ အသည္းအစားထိုးကုသမႈနဲ႔ သင့္ ေတာ္မႈရွိမရွိကို
– လက္ရွိျဖစ္ေနတဲ့ေရာဂါအေျခအ ေနအားလံုးကိုသံုးသပ္ၿပီးအၾကမ္း ဖ်င္း သိရွိႏိုင္ပါတယ္။
– မ်ားေသာအားျဖင့္လိုအပ္တဲ့စစ္ ေဆးမႈ (Pre-op Assessment) ေတြကို လုပ္ၿပီးမွ ဆံုးျဖတ္ၾကပါတယ္။
– သက္ဆိုင္ရာ အထူးကုသမား ေတာ္ေတြရဲ႕ ထင္ျမင္အႀကံေပးခ်က္ေတြကိုရယူၿပီး အစည္းအေဝး (multi-disciplinary transplant meeting) မွာ အားလံုးတိုင္ပင္ေဆြး ေႏြးဆံုးျဖတ္ၾကပါတယ္။ ေနာက္အပတ္မွာေတာ့ သက္ရွိအလွဴရွင္ (Living Donor) အတြက္ လိုအပ္တဲ့စစ္ေဆးမႈမ်ား အေၾကာင္းကို ေဆြးေႏြးပါမယ္။
ေဒါက္တာသြင္ေမာင္ေအး
MBBS(Ygn), MRCP(UK), FRCP(Edinburgh), FAMS Gastroenterology (Singapore)က်မ္းကိုး
1. The New England Journal of Medicine. 1996;334(11):693-699.
2. Hepatology.2001;33(6): 1394-1403.
